75 jaar geleden op 15 augustus 1945, capituleert Japan. Daarmee eindigt de Tweede Wereldoorlog voor het Koninkrijk der Nederlanden.
Vergeten of herdenken
Elk jaar op 15 augustus herdenken we alle slachtoffers van de Japanse bezetting van de voormalige kolonie Nederlands-Indië. Sinds 1988 gebeurt dat bij het Indisch Monument in Den Haag. Lange tijd gaat vrijwel alle aandacht uit naar de herdenking van de Tweede Wereldoorlog op 4 mei en het vieren van Bevrijdingsdag op 5 mei. Hierdoor blijft het leed dat de Japanse bezetter duizenden vrouwen, mannen en kinderen aandeed, onderbelicht.
Behoefte aan herdenken
Er is jarenlang weinig ruimte voor de verhalen over de oorlog in het verre Azië. De eerste grootschalige herdenking vindt op 15 augustus 1970 in Den Haag plaats in aanwezigheid van koningin Juliana, prinses Beatrix en prins Claus. Er zijn ruim 10.000 mensen bij aanwezig. De herdenking is eenmalig bedoeld maar het blijkt dat een herhaling van herdenken en ontmoeten wenselijk is. In 1980 wordt de Stichting ‘Herdenking 15 augustus 1945’ opgericht. Sindsdien is er een jaarlijkse herdenking die tot 1988 op verschillende plaatsen in Nederland plaatsvindt.
Indisch monument
Op initiatief van oud-verzetsstrijder Harry Verheij, oud-burgemeester Samkalden van Amsterdam en het ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC), wordt het Indisch Monument in Den Haag opgericht. De kosten worden bij elkaar gebracht door particulieren, het bedrijfsleven en het ministerie van WVC. Koningin Beatrix onthult het door Jaroslawa Dankowa ontworpen monument in 1988. Voortaan vindt de jaarlijkse nationale herdenking bij dit monument plaats. De titel van het gedenkteken luidt: ‘De Geest Overwint’. In 1999 wordt 15 augustus een Nationale Herdenkingsdag.
Het Indisch Monument is niet alleen ter nagedachtenis aan alle Nederlandse burgers en militairen die het slachtoffer zijn geworden van de Japanse bezetting van het voormalige Nederlands-Indië. Ook worden met het gedenkteken de honderdduizenden Romusha’s herdacht die tijdens de bezetting zijn omgekomen. Romusha’s zijn Indonesische dwangarbeiders die de Japanners inzetten voor slavenarbeid.
Oorlog in Nederlands-Indië
Japan valt op 7 december 1941 de Amerikaanse marinebasis op Pearl Harbor aan. Hierop verklaren de Verenigde Staten en Nederland de oorlog aan Japan. Enkele maanden later bezet Japan de kolonie Nederlands-Indië. Meer dan 40.0000 Nederlandse militairen van het KNIL (Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger) worden als krijgsgevangenen in kampen ondergebracht. Daarna wordt de Europese burgerbevolking geïnterneerd in kampen. Een deel van de Indo-Europeanen wordt ook geïnterneerd. De leefomstandigheden in de kampen worden steeds slechter. Er is te weinig te eten en medische zorg wordt niet gegeven. De behandeling van de kampbewoners door de Japanners is wreed en gewelddadig.
Tussen 1942 en 1945 komen circa 16.800 Nederlandse burgergevangenen en 8.500 krijgsgevangenen uit het voormalige Nederlands-Indië om in interneringskampen of tijdens de dwangarbeid aan spoorlijnen in heel Zuidoost Azië. De burgers en militairen die de bezetting overleven zijn voor het leven getekend door hun oorlogs- en kampervaringen.
Onafhankelijkheidsstrijd
Na 15 augustus 1945 is de bevolking in Nederlands-Indië weliswaar bevrijd van de Japanse bezetter, maar begint een periode van geweld waarin de Indonesiërs strijden voor een onafhankelijk Indonesië. De nationalistische leiders Soekarno en Hatta roepen op 17 augustus de Republik Indonesia uit. Pas vier jaar later, op 27 december 1949, draagt Nederland de soevereiniteit aan Indonesië over.
