Peter van Dongen (58) tekent het koloniale Indonesië en exposeert in Groningen: ‘Als ik niet tevreden ben, gum ik alles uit’
Storyworld in Groningen toont tot half april het persoonlijke werk van striptekenaar Peter van Dongen (Amsterdam, 1966). Naast aquarellen en losse illustraties zijn originele pagina’s en schetsen te zien uit Rampokan en Familieziek, die de Nederlandse kolonisatie van Indonesië en de vergaande gevolgen daarvan verbeelden.
Peter van Dongen (58) heeft zijn werk even aan de kant gelegd. Vandaag moet hij een omslagillustratie voor de VPRO Gids inleveren. Het onderwerp is hem op het lijf geschreven: een trein, volgeladen met boeken, rijdt door het landschap van Java in de jaren 50. „Een toevalstreffer’’, zegt de striptekenaar. ,,Het thema sluit perfect aan bij de expositie in Groningen.’’
Daar toont Storyworld, het museum voor strips en animatie, tot half april originele pagina’s en schetsen uit zijn beeldromans Rampokan (1998 en 2004) en Familieziek (2017), plus illustraties en aquarellen die Van Dongens fascinatie voor Indonesië weerspiegelen.
„Ik ben geboren en opgegroeid in Amsterdam, maar Indonesië heeft altijd in mijn bloed gezeten”, zegt hij. „Mijn moeder sprak vaak over het bombardement op Makassar, de hoofdstad van Zuid-Sulawesi. Pas toen ik me er echt in verdiepte, begon ik te begrijpen wat dat verleden betekende.”
Laatste koloniale oorlog
De graphic novel Rampokan speelt zich af tijdens de laatste koloniale oorlog, die de Nederlanders uitvochten in het voormalige Nederlands-Indië (1945-1949). Dertien jaar lang werkte Van Dongen aan zijn tweeluik. Hij deed onderzoek, dook in archieven, las oude dagboeken. „Er ging een wereld voor me open. Op school leerden we bijna niets over dit verleden. Het was alsof ik een verloren stukje familiegeschiedenis ontdekte.”
Op 27 december 1949 – nu 75 jaar geleden – droeg Nederland de soevereiniteit over aan Indonesië en kwam er na 350 jaar een einde aan het Nederlandse koloniale bewind. Indonesië had de onafhankelijkheid zelf al eerder uitgeroepen, op 17 augustus 1945. In de tussenliggende periode probeerde Nederland de kolonie tevergeefs en hardhandig te behouden.
Bij het tekenen vond Van Dongen het belangrijk om de gebeurtenissen vanuit verschillende perspectieven te laten zien. „Het draait om empathie en het begrijpen van de menselijke kant van de geschiedenis. Dus toon ik wel de gevolgen van geweld, zoals een afgebrande kampong of slachtoffers van standrechtelijke executies, maar bijna nooit de gewelddadige actie zelf. Het is geen zwart-witverhaal, maar een complex geheel van emoties, schuld en wraak.”
Die complexiteit brengt hij tot leven met een tekenstijl die bekendstaat als de klare lijn, een techniek die Hergé gebruikte in zijn Kuifje- albums. „De klare lijn is niet alleen een stijl, het is ook een manier van verhalen vertellen’’, legt hij uit. „Het gaat erom dat de lezer het gevoel krijgt dat de decors realistisch zijn, dat de wereld in de tekeningen echt heeft bestaan.”
Daarin is geen ruimte voor overbodige details. „Als ik een straat teken in het Jakarta van de jaren 40, dan wil ik dat die straat historisch klopt, al is het mijn eigen interpretatie. Als ik teken, verdwijn ik zelf ook in die wereld. Je mag dat een vorm van escapisme noemen, maar ik voel me er prettig bij.”
Negen jaar
Voor Familieziek bewerkte Van Dongen het gelijknamige boek van Adriaan van Dis tot een beeldroman. Deze klus hield hem nog eens negen jaar van de straat. „Op een bepaalde manier is dat ook een heel persoonlijk werk. Van Dis gaf me alle vrijheid om het verhaal naar mijn eigen hand te zetten; ik heb met zijn toestemming scènes toegevoegd die niet in zijn boek stonden. Maar hij bleef er nauw bij betrokken, las alle scenario’s en storyboards mee en heeft in de laatste fase mijn dialogen geëdit. Het voelde daardoor echt als een samenwerking.”
Van Dis schreef over een Indisch gezin, getekend door de oorlog, dat probeert te aarden in het Nederland van de jaren 50. „Zijn familiegeschiedenis vertoont opvallende raakvlakken met die van mij. Zo werd de vader van zijn Indische halfzusjes, net als mijn grootvader, door de Japanners onthoofd.”
Naast zijn eigen projecten is Van Dongen sinds 2018 tekenaar voor de beroemde Franse stripreeks Blake en Mortimer. Dit werk is buiten de tentoonstelling in Storyworld gehouden, maar is uiteraard wel te vinden in het eerder dit jaar verschenen oeuvre-overzicht Voldongen. „Het is een eer om te mogen bijdragen aan zo’n iconische serie”, zegt hij. „Ik probeer er altijd mijn eigen signatuur aan mee te geven, al werk je met karakters en een wereld die al door anderen is vormgegeven.”
Drummer in de tipparade
Tegenwoordig werkt hij het liefst solo, maar dat is niet altijd zo geweest. Veertig jaar geleden drumde hij als tiener in de popband The Original Talkatives. Het gezelschap, met daarin ook zijn broers Arnold (gitaar) en Rob (toetsen), bereikte zowel de finale van de Grote Prijs van Nederland als de Tipparade. De broers Van Dongen gingen vervolgens via Loïs Lane een succesvolle muziekcarrière tegemoet.
„Ik drumde met plezier, maar tijdens de opnames van onze laatste single dacht ik alleen maar aan mijn afspraak, diezelfde avond, met de redactie van het stripblad Wordt Vervolgd”, herinnert de tekenaar zich. „Als drummer miste ik de drive om mezelf continu te verbeteren. Met tekenen heb ik die ambitie altijd wél gehad. Ik ben altijd kritisch naar mezelf, stel hoge eisen aan wat ik maak. Als ik niet tevreden ben, gum ik alles uit.”
Door de muziek leerde Peter van Dongen in de jaren 80 Ernst Jansz kennen, op het hoogtepunt van diens roem met Doe Maar. „We ontdekten dat we dezelfde scholen hadden bezocht in Amsterdam-Zuid, in de Rivierenbuurt. Eerst de Anne Frankschool, later het Montessori Lyceum. We hadden zelfs een aantal dezelfde leraren, Ernst een jaar of 20 eerder dan ik.”
Jansz vroeg Van Dongen in 2006 een omslag te tekenen voor zijn boek en album Molenbeekstraat, het begin van een samenwerking die nu al bijna 20 jaar duurt. „Ik ken die buurt heel goed. De Molenbeekstraat ligt vlakbij waar ik opgroeide.” Kortgeleden verscheen van Jansz Een Liefdeslied, met opnieuw een coverillustratie van Peter van Dongen.
Indirecte waardering
Hij heeft nooit meer in een band gespeeld, maar mist af en toe nog de respons van een enthousiaste menigte voor het podium. „Bij livemuziek krijg je meteen een reactie van het publiek”, zegt hij. „Als striptekenaar is dat natuurlijk heel anders; de waardering komt indirect.”
Bijvoorbeeld via geschreven reacties, onderscheidingen – Van Dongen won er vele, waaronder de Stripschapprijs in 2018 – en exposities. Hij hoopt dat die in Groningen bijdraagt aan een breder historisch besef. „Een curator vertelde me dat mijn stripwerk eigenlijk een ideale manier is om geschiedenis aan jongeren over te brengen. Met tekeningen kun je een complex onderwerp toegankelijk maken, zonder het te versimpelen.”
Tentoonstelling
Indonesië verbeeld – Het persoonlijke werk van Peter van Dongen is tot en met zondag 20 april 2025 te zien in Storyworld (op de zesde verdieping van Forum Groningen). Open: di t/m zo 10-17 uur en op maandag in de schoolvakanties. Zie ook petervdongen.nl en storyworld.nl.
